Chế độ ăn theo nhóm máu: Sự thật hay mê tín?

Khi dinh dưỡng gặp khoa học: Vì sao chế độ ăn theo nhóm máu gây tranh cãi?

Chế độ ăn theo nhóm máu đã từng là một hiện tượng trong lĩnh vực dinh dưỡng và sức khỏe, được phổ biến rộng rãi qua cuốn sách Eat Right for Your Type của Dr. Peter D’Adamo vào năm 1996. Ý tưởng cốt lõi là mỗi nhóm máu – A, B, AB, hay O – nên có chế độ ăn riêng, dựa trên giả thuyết rằng nhóm máu phản ánh cách tổ tiên chúng ta ăn uống và ảnh hưởng đến khả năng tiêu hóa thực phẩm. Ví dụ, người nhóm O được khuyến khích ăn nhiều thịt như người săn bắt hái lượm, trong khi người nhóm A nên theo chế độ chay do nguồn gốc nông nghiệp. Nhưng liệu lý thuyết này có thật sự đứng vững trước những kiểm chứng khoa học, hay chỉ là một trào lưu thiếu cơ sở?

Trong bối cảnh ngày nay, khi dinh dưỡng cá nhân hóa ngày càng thu hút sự quan tâm, việc đánh giá tính xác thực của chế độ ăn theo nhóm máu trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. Một nghiên cứu năm 2014 từ Đại học Toronto cho thấy không có mối liên hệ nào giữa nhóm máu và hiệu quả của chế độ ăn đối với sức khỏe (xem nghiên cứu trên PLOS ONE). Nếu chế độ này thực sự mang lại lợi ích, nó có thể mở ra một hướng đi mới cho sức khỏe cộng đồng. Ngược lại, nếu thiếu cơ sở, nó có thể dẫn đến những hạn chế không cần thiết, gây thiếu hụt dinh dưỡng và lan truyền quan niệm sai lầm. Bài báo này sẽ phân tích sâu sắc các khía cạnh của chế độ ăn theo nhóm máu – từ lý thuyết ban đầu, bằng chứng khoa học, đến những góc nhìn mới như vi sinh vật đường ruột – nhằm trả lời câu hỏi: Liệu nhóm máu có thực sự quyết định cách chúng ta nên ăn uống? Hãy cùng khám phá.

Hành trình từ lý thuyết đến thực tiễn: Chế độ ăn theo nhóm máu dưới lăng kính đa chiều

Nguồn gốc và cơ sở lý thuyết của chế độ ăn theo nhóm máu

Chế độ ăn theo nhóm máu bắt nguồn từ ý tưởng rằng nhóm máu không chỉ là một đặc điểm sinh học mà còn là dấu ấn của lịch sử tiến hóa, ảnh hưởng trực tiếp đến cách cơ thể xử lý thực phẩm. Dr. Peter D’Adamo, người sáng tạo ra lý thuyết này, lập luận rằng các kháng nguyên nhóm máu (A, B, AB, O) xuất hiện không chỉ trên hồng cầu mà còn trong hệ tiêu hóa, nơi chúng tương tác với lectin – một loại protein có trong thực phẩm. Theo ông, nếu ăn thực phẩm “không phù hợp” với nhóm máu, lectin có thể gây ra phản ứng hóa học dẫn đến khó tiêu hoặc các vấn đề sức khỏe. Dưới đây là cách lý thuyết phân loại chế độ ăn cho từng nhóm máu:

• Nhóm O: Liên quan đến người săn bắt hái lượm, nên ăn nhiều protein động vật (thịt, cá), ít carbohydrate, và hạn chế ngũ cốc.
• Nhóm A: Xuất hiện khi con người chuyển sang nông nghiệp, phù hợp với chế độ chay, nhiều rau củ, tránh thịt và sữa.
• Nhóm B: Gắn với người du mục, có thể ăn đa dạng hơn, bao gồm sữa, thịt (trừ thịt gà), và một số ngũ cốc.
• Nhóm AB: Kết hợp giữa A và B, nên ăn chế độ cân bằng, hạn chế thịt nhưng có thể dùng sữa.

Tuy nhiên, cơ sở tiến hóa của lý thuyết này đã bị đặt dấu hỏi. Nghiên cứu từ Harvard Health chỉ ra rằng không có bằng chứng lịch sử hay di truyền học nào xác nhận nhóm A xuất hiện trước nhóm O, hay nhóm O là nhóm máu cổ xưa nhất (xem bài viết từ Harvard Health). Thực tế, các nhà khoa học cho rằng sự tiến hóa của nhóm máu phức tạp hơn nhiều so với giả thuyết đơn giản của D’Adamo, và không có mối liên hệ trực tiếp giữa nhóm máu và chế độ ăn của tổ tiên.

Khoa học nói gì về chế độ ăn theo nhóm máu?

Các nghiên cứu khoa học đã liên tục bác bỏ tính hợp lệ của chế độ ăn theo nhóm máu, cho thấy nó không có cơ sở vững chắc. Một nghiên cứu nổi bật năm 2014 từ Đại học Toronto, được công bố trên PLOS ONE, đã phân tích dữ liệu từ 1.455 người tham gia để kiểm tra mối liên hệ giữa nhóm máu và các chỉ số sức khỏe như cholesterol, triglyceride, và insulin (xem nghiên cứu). Kết quả cho thấy không có sự khác biệt đáng kể nào giữa các nhóm máu khi áp dụng các chế độ ăn khác nhau. Lợi ích sức khỏe, nếu có, đến từ việc tuân thủ chế độ ăn lành mạnh (như ăn chay hoặc ít carbohydrate) chứ không liên quan đến nhóm máu.

Một đánh giá hệ thống năm 2013 trên American Journal of Clinical Nutrition càng củng cố quan điểm này. Sau khi xem xét 1.415 tài liệu y khoa, các nhà nghiên cứu kết luận rằng không có bằng chứng nào chứng minh chế độ ăn theo nhóm máu mang lại lợi ích cụ thể (xem đánh giá). Tương tự, nghiên cứu năm 2020 từ Journal of the Academy of Nutrition and Dietetics cho thấy nhóm máu không ảnh hưởng đến hiệu quả của chế độ ăn chay đối với cân nặng, mỡ cơ thể, lipid máu hay kiểm soát đường huyết (xem bài viết). Một nghiên cứu khác từ Harvard Health năm 2021 cũng không tìm thấy mối liên hệ giữa nhóm máu và các chỉ số trao đổi chất khi áp dụng chế độ ăn chay ít béo (xem nghiên cứu).

Những phát hiện này cho thấy rằng lý thuyết của D’Adamo không được hỗ trợ bởi khoa học hiện đại. Thay vào đó, các chuyên gia nhấn mạnh rằng một chế độ ăn cân bằng, dựa trên nhu cầu cá nhân và bằng chứng khoa học, mới là chìa khóa cho sức khỏe.

Vi sinh vật đường ruột: Một góc nhìn mới đáng chú ý

Dù chế độ ăn theo nhóm máu không được chứng minh qua các nghiên cứu về dinh dưỡng, một số phát hiện gần đây đã mở ra một góc nhìn khác: mối liên hệ giữa nhóm máu và vi sinh vật đường ruột. Nghiên cứu năm 2022 từ Quadram Institute phát hiện rằng vi khuẩn như Ruminococcus gnavus có xu hướng ưu tiên kháng nguyên nhóm máu A, giúp chúng định cư tốt hơn trong ruột (xem nghiên cứu). Tương tự, nghiên cứu năm 2012 trên PMC cũng chỉ ra rằng kháng nguyên nhóm máu có thể ảnh hưởng đến thành phần vi sinh vật đường ruột (xem bài viết).

Tuy nhiên, những phát hiện này không đồng nghĩa với việc chế độ ăn theo nhóm máu là hợp lý. Nghiên cứu năm 2019 trên PMC cho thấy rằng chế độ ăn tổng thể có thể che mờ tác động của nhóm máu lên vi sinh vật, và hiện tại chưa có bằng chứng nào cho thấy sự khác biệt này ảnh hưởng đến cách chúng ta nên chọn thực phẩm (xem nghiên cứu). Điều này gợi ý rằng, dù nhóm máu có thể đóng một vai trò nhỏ trong hệ vi sinh vật, nó không đủ để làm cơ sở cho việc thiết kế chế độ ăn như D’Adamo đề xuất.

Góc nhìn này mở ra một hướng nghiên cứu mới trong lĩnh vực sức khỏe và vi sinh vật, nhưng nó không thay đổi thực tế rằng chế độ ăn theo nhóm máu thiếu cơ sở khoa học trong bối cảnh dinh dưỡng truyền thống.

Dinh dưỡng dựa trên khoa học: Bài học và con đường phía trước

Qua phân tích các bằng chứng khoa học, có thể khẳng định rằng chế độ ăn theo nhóm máu không có cơ sở vững chắc và phần lớn được xem là một quan niệm mê tín hơn là một phương pháp dinh dưỡng đáng tin cậy. Các nghiên cứu từ Đại học Toronto, Harvard Health, và nhiều tổ chức uy tín khác đã chứng minh rằng lợi ích sức khỏe, nếu có, đến từ việc áp dụng chế độ ăn lành mạnh nói chung – như tăng cường rau củ, giảm thực phẩm chế biến sẵn – chứ không phải do sự phù hợp với nhóm máu. Dù một số nghiên cứu về vi sinh vật đường ruột gợi ý mối liên hệ với nhóm máu, điều này chưa đủ để hỗ trợ lý thuyết của Dr. D’Adamo.

Bài học rút ra từ đây là tầm quan trọng của việc dựa vào khoa học khi xây dựng chế độ ăn. Người tiêu dùng nên thận trọng với các trào lưu dinh dưỡng thiếu kiểm chứng và tham khảo ý kiến chuyên gia để thiết kế chế độ ăn phù hợp với nhu cầu cá nhân, thay vì dựa vào nhóm máu. Trong tương lai, các nghiên cứu sâu hơn về mối liên hệ giữa nhóm máu và vi sinh vật đường ruột có thể mang lại những ứng dụng thực tiễn trong dinh dưỡng và sức khỏe, nhưng hiện tại, đây vẫn là một lĩnh vực cần thêm thời gian khám phá.

Đối với độc giả, hành động thiết thực nhất là tập trung vào một chế độ ăn cân bằng, đa dạng, và được cá nhân hóa dựa trên tư vấn khoa học thay vì các lý thuyết chưa được chứng minh. Khoa học, chứ không phải trào lưu, mới là kim chỉ nam cho sức khỏe lâu dài.

Tài liệu tham khảo:

• Ahmed El-Sohemy et al. (2014). ABO Genotype, ‘Blood-Type’ Diet and Cardiometabolic Risk Factors. PLOS ONE. https://journals.plos.org/plosone/article?doi=10.1371/journal.pone.0084749
• Leila Cusack et al. (2013). Blood type diets lack supporting evidence: a systematic review. American Journal of Clinical Nutrition. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23697707/
• Physicians Committee for Responsible Medicine (2020). New Study Debunks Blood Type Diet. https://www.pcrm.org/news/news-releases/new-study-debunks-blood-type-diet
• Harvard Health Publishing (2017). Diet not working? Maybe its not your type. https://www.health.harvard.edu/blog/diet-not-working-maybe-its-not-your-type-2017051211678
• Quadram Institute (2022). Blood and guts: new link uncovered between the gut microbiome and blood groups. https://quadram.ac.uk/link-between-the-gut-microbiome-and-blood-groups/
• Eija K. Laakkonen et al. (2012). Association between the ABO blood group and the human intestinal microbiota composition. PMC. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC3485159/
• Peter J. D’Adamo et al. (2019). Human Microbiota, Blood Group Antigens, and Disease. PMC. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC5902424/